Σαν σήμερα, στις 27 Σεπτέμβρη του 1941, σε ένα σπίτι στη Νεάπολη Εξαρχείων, υπογράφτηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ το ιδρυτικό κείμενο του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Αλλωστε, το Κόμμα από την πρώτη στιγμή της Κατοχής, σε συνθήκες που η πείνα θέριζε τους εργαζόμενους, που η απεργία τιμωρούνταν με θάνατο, με τα έμπειρα και ατσαλωμένα στελέχη του, πρωτοστάτησε στην οργάνωση της ταξικής πάλης, για τη λαϊκή επιβίωση και την αντιμετώπιση των ναζί κατακτητών.
Στις 16 Ιούλη είχε προηγηθεί η ίδρυση του Εργατικού ΕΑΜ, με ραχοκοκαλιά την Ενωτική ΓΣΕΕ. Ενώ, λίγο μετά την ίδρυση του ΕΑΜ, με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ και της ΚΕ του ΕΑΜ συγκροτείται ο νέος στρατός της Εθνικής Αντίστασης, ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός, ο θρυλικός ΕΛΑΣ. Τα βήματα της οργάνωσης του λαού συνεχίζονται: Το Φλεβάρη του 1942, με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, ιδρύεται το ΕΑΜ Νέων, που έδωσε χιλιάδες μέλη στον ΕΛΑΣ, ενώ το Φλεβάρη του 1943 ιδρύεται η ΕΠΟΝ.
Η λαϊκή εποποιία ενάντια στους ναζί κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους είχε ήδη ξεκινήσει να γράφεται: Το ΕΑΜ έσωσε το λαό από την πείνα. Χάρη στη δράση του δεν στάλθηκε ούτε ένας εργάτης για να δουλέψει στα γερμανικά εργοστάσια, δεν στάλθηκε ούτε ένας για να πολεμήσει κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Ο ΕΛΑΣ καθήλωσε 8 έως 12 εχθρικές μεραρχίες, προξένησε στους κατακτητές απώλειες δεκάδων χιλιάδων νεκρών, συνέλαβε αιχμαλώτους, με αποτέλεσμα την άνοιξη του 1944 να ελέγχει τα 2/3 της χώρας και τη στιγμή της απελευθέρωσης περισσότερο από το 90% του εδάφους. Στην απέναντι πλευρά στάθηκε ο αστικός πολιτικός κόσμος: Ενα τμήμα συνεργάστηκε ανοιχτά με τους ναζί σχηματίζοντας τις κατοχικές κυβερνήσεις, ένα άλλο κατέφυγε μαζί με το παλάτι στην Αίγυπτο και ένα τρίτο απλά απείχε.